ΣΑΒΒΑΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗΣ: Θέλω να ευχαριστήσω θερμά τον καλό μου φίλο και εξαίρετο επιστήμονα Ηλία Κουσκουβέλη για την τιμή που μου κάνει να με επιλέξει ανάμεσα και μαζί με άλλους αξιόλογους, ως έναν από τους συμπαρουσιαστές του βιβλίου του. 

Με τον κ. Κουσκουβέλη γνωριστήκαμε στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Όταν, ως έπαρχος Λαγκαδά –τότε- αποφάσισα να λειτουργήσω στον Λαγκαδά μια δομή «ανοιχτού πανεπιστημίου», διαλέξεων δηλαδή για διάφορα θέματα που αφορούσαν την κοινωνία.

Τότε κάποιοι με αποθαρρύνανε από το εγχείρημα φοβούμενοι ότι δεν θα έχει συμμετοχή και επιτυχία. 

Παρόλα αυτά αποφάσισα να το προχωρήσω με τη λογική ότι πρέπει σε ανθρώπους κάθε ηλικίας που έχουν διάθεση και δίψα για γνώση να τους δώσουμε την ευκαιρία. 

Είχα παρακαλέσει τότε τον κ. Κουσκουβέλη να αναλάβει την επιστημονική επιμέλεια του εγχειρήματος, το πρόγραμμα, τη θεματολογία.

Και πρέπει να σας πω ότι το πρόγραμμα είχε τεράστια επιτυχία, πρά τις επιφυλάξεις και τις αντίθετες απόψεις κάποιων. Και η επιτυχία οφείλεται κυρίως στον κ. Κουσκουβέλη και στους καθηγητές που συμμετείχαν, και στη  διάθεσή τους να μεταδώσουν τις γνώσεις τους– αφιλοκερδώς- το τονίζω, ούτε τα έξοδα μετακίνησης δεν καλύπταμε σε αυτόν και στους άλλους καθηγητές που συμμετείχαν.

Τότε λοιπόν γνώρισα έναν πραγματικό ακαδημαϊκό, έναν λειτουργό της παιδείας, που ήθελε και μπορούσε να μεταδίδει τις γνώσεις του στην κοινωνία.

Έκτοτε μας συνδέει αληθινή φιλία.

Όλα λοιπόν αυτά τα χρόνια τον ακούω και τον παρακολουθώ να ασχολείται με τη μελέτη του έργου του Θουκυδίδη,

Το βιβλίο για το οποίο θα μιλήσουμε σήμερα, ολοκληρώθηκε σε μια περίοδο που στη χώρα μας κληθήκαμε να πάρουμε μια από τις σημαντικότερες αποφάσεις για το μέλλον της.

Την εποχή που ανακοινώθηκε το δημοψήφισμα και ο λαός μας βρέθηκε μπροστά σε ένα μεγάλο, παραπλανητικό, δίλημμα απόφασης του ΝΑΙ ή του ΟΧΙ σε νέα μέτρα.

Εκείνη την περίοδο λοιπόν, διαβάζοντάς το οδηγήθηκα σε μία άλλη προσέγγιση λήψης απόφασης και να σταθώ στο ΝΑΙ,  που ήταν πολιτική απόφαση, κόντρα στο λαϊκό ρεύμα. Τελικά τα μετέπειτα γεγονότα απέδειξαν ότι ήταν η σωστή απόφαση. Έκτοτε κάθε φορά που απαιτείται να πάρω κάποια σημαντική απόφαση μου έρχεται στο νου η θεωρία της απόφασης στον Θουκυδίδη ,όπως αυτή αναλύεται από τον Κουσκουβέλη. 

Πού επικεντρώνεται στη μελέτη του ο Κουσκουβέλης και γιατί το βιβλίο του είναι ενδιαφέρον;

Το βιβλίο ασχολείται με το πώς λαμβάνουμε τις αποφάσεις μας. Τι είναι αυτό δηλαδή που μας οδηγεί στην μία ή την άλλη απόφαση. Ποιός είναι τελικά ο καθοριστικός παράγοντας ή οι παράγοντες που μας οδηγούν σε αυτή; Υπό αυτή την έννοια μας αφορά όλους γιατί κάθε μέρα όλοι παίρνουμε μικρές και μεγάλες αποφάσεις και –κάθε στιγμή- επίσης, προσπαθούμε να ερμηνεύσουμε ή να κρίνουμε τις αποφάσεις των άλλων. 

Το θέμα της λειτουργίας του μηχανισμού της απόφασης, λοιπόν, αποτελεί το κύριο ερώτημα του βιβλίου. Κυρίως δε το βιβλίο ασχολείται με την λανθασμένη απόφαση. Πως οδηγούμαστε σε μία λανθασμένη απόφαση. Ενώ πολλές φορές αν ερμηνεύσουμε την απόφαση με βάση τη λογική θα έπρεπε να είχαμε οδηγηθεί σε άλλη.

Και έχει μια αξία αυτό, γιατί μάλλον η ορθή απόφαση δεν κρίνεται με τον ίδιο τρόπο ή δεν κρίνεται καθόλου ή δεν αναζητούνται τα αίτια που μας οδήγησαν σε αυτήν. Όταν τα αποτελέσματα της απόφασης είναι θετικά κανένας δεν ασχολείται με το πώς ή γιατί πήρε κανείς μία απόφαση που έφερε επιθυμητά αποτελέσματα.

 Μάλλον συνηθίζουμε να λέμε τέλος καλό όλα καλά! Ο Θουκυδίδης αναζητά επίμονα να βρει τα αίτια της λανθασμένης απόφασης. Και εστιάζει στον ανθρώπινο παράγοντα. Η θεωρία του είναι ανθρωποκεντρική. 

Στηρίζεται δηλαδή στη λειτουργία του ανθρώπου. Στις ανάγκες και στα συναισθήματά του. Και είναι εντυπωσιακό ότι αυτό το βλέπουμε στον Θουκυδίδη και το αναδεικνύει πολύ εύστοχα στο έργο του ο Ηλίας Κουσκουβέλης. 

Ο Κουσκουβέλης, από την βαθιά μελέτη του Θουκιδίδη ανέδειξε πληθώρα παραδειγμάτων λήψης απόφασης. Έχει μετρήσει στο έργο του αρχαίου συγγραφέα 725 αιτιολογημένες αποφάσεις. Οι 270 από αυτές αποδίδονται από τον Θουκυδίδη στον φόβο, με τα διάφορα πάθη, (θυμός, πάθος, μίσος, εκδίκηση) να ακολουθούν (84 αποφάσεις) και αμέσως μετά να έρχεται η ελπίδα (74 αποφάσεις).

Την επόμενη φορά που θα κληθούμε να πάρουμε μία απόφαση, λοιπόν, ή να κρίνουμε την απόφαση κάποιου άλλου έχει ενδιαφέρον να δούμε αν κάποιο ή κάποια από τα στοιχεία αυτά την καθορίζουν ή όχι. Κάτω από ποιες συνθήκες, δηλαδή, παίρνει κάποιος μία σοβαρή απόφαση.

Τι είναι αυτό που τον επηρεάζει . Τι είναι αυτό που τον οδηγεί στη μία ή στην άλλη απόφαση.

.Τι καινούριο φέρνει το βιβλίο;

Το βιβλίο είναι καινοτόμο γιατί ο συγγραφέας αποτυπώνει τη Θεωρία Απόφασης στον Θουκυδίδη. Μας δίνει κάτι διαφορετικό από αυτό που οι περισσότεροι ξέρουμε ή πιστεύουμε. Ότι δηλαδή ο Θουκυδίδης είναι ιστορικός. Ο Κουσκουβέλης βάζει τον Θουκυδίδη όχι δίπλα στον Ηρόδοτο, αλλά δίπλα στον Αριστοτέλη και στον Πλάτωνα, υποστηρίζοντας ότι ο Θουκυδίδης αποκρυσταλλώνει μια ολόκληρη σχολή σκέψης, σοφίας και μεθοδολογικής προσέγγισης στη γνώση, αυτή των Σοφιστών και των Ιπποκρατικών. 

Αυτών δηλαδή που εισήγαγαν στη φιλοσοφία τους τον ανθρωποκεντρισμό. 

Έτσι, σύμφωνα με το έργο αυτό ο Θουκυδίδης θα πρέπει να θεωρηθεί ως ο πρώτος παραγωγός της θεωρίας της απόφασης. Της στρατηγικής και της πολιτικής σκέψης. Βέβαια, οι πανεπιστημιακοί των Διεθνών Σχέσεων, τον θεωρούν από χρόνια πατέρα της επιστήμης τους και, μάλιστα, ο Θουκυδίδης βρίσκεται στα προγράμματα σπουδών όλων των τμημάτων Διεθνών Σχέσεων ανά τον κόσμο. Προσθέτοντας τη θεωρία της απόφασης, ο Κουσκουβέλης δίνει μια νέα διάσταση στο έργο του.

Είναι εντυπωσιακό ότι σε μια εποχή που οι επιτυχίες ή οι αποτυχίες αποδίδονταν στους Θεούς –και συνέχισαν μάλιστα για πολύ καιρό μετά από αυτή την εποχή να αποδίδονται στο Θείο στοιχείο- ο Θουκυδίδης προσπαθεί συστηματικά να αποδώσει τα αίτια τους στον άνθρωπο και τις αποφάσεις του.

Ο Θουκυδίδης εγκαταλείπει λοιπόν τη μυθολογία και το μεταφυσικό, δεν χρεώνει τις αποφάσεις στους θεούς ούτε στην επιρροή τους επί των ανθρώπων ή επί της φύσης. Τις χρεώνει στους ανθρώπους εισάγοντας έτσι μια επιστημονική αντίληψη και μεθοδολογία. 

Ουσιαστικά είναι ο πρώτος ο οποίος, παρατηρώντας τα ανθρώπινα, προσπαθεί να καταγράψει και να ερμηνεύσει τις αποφάσεις με βάση τα πραγματικά στοιχεία, τις συγκεκριμένες συνθήκες τις περιόδου, τις δεδομένες αντιλήψεις της εποχής αλλά και τις δικές του, οι οποίες έχουν δεχθεί την έντονη επιρροή της διδασκαλίας των σοφιστών και ιδιαιτέρως του Πρωταγόρα. 

Εντύπωση προκαλεί η διαχρονικότητα της θεωρίας της ανάλυσης του Θουκυδίδη στο βιβλίο Κουσκουβέλη. Τα κριτήρια λήψης αποφάσεων καταλήγουμε ότι είναι διαχρονικά στο βαθμό που αυτά επηρεάζονται από την ανθρώπινη φύση.

Ο Θουκυδίδης εγκαταλείπει τη μεταφυσική διάσταση των γεγονότων, χωρίς να είναι ο ίδιος ασεβής και χωρίς να αγνοείτο πώς το μεταφυσικό ή η δεισιδαιμονία επηρεάζουν την συμπεριφορά των συγχρόνων του, γεγονός που καταγράφεται όταν λόγω φυσικών φαινομένων, όπως σεισμού, οι Λακεδαιμόνιοι διακόπτουν ή αναβάλλουν πολεμικές επιχειρήσεις.

 Ωστόσο ο Θουκυδίδης, ως γνήσιος αναλυτής και θεωρητικός των διεθνών σχέσεων της εποχής του, δεν περιορίζεται στο να ξεφύγει από τις συνήθειες του καιρού του. 

Επιχειρεί να εξηγήσει τις αποφάσεις και εκπονεί τη δική του θεωρία για τις ορθές και λανθασμένες αποφάσεις (σελίδα 67). 

Οι αποφάσεις σύμφωνα με τον Θουκυδίδη είναι ένας συνδυασμός της ανθρώπινης φύσης , της ανάγκης, της εξουσίας των συναισθημάτων, παθών ,τύχης κ.λ.π. 

Το βιβλίο κλείνει με ένα σημαντικό ερώτημα. Υπάρχει τελικά σωστή απόφαση;

Ο Κουσκουβέλης υποστηρίζει ότι για τον Θουκυδίδη κριτήρια της ορθής απόφασης είναι: η σωφροσύνη, η έλλειψη σπουδής, δηλαδή βιασύνης και η εξέταση των θεμάτων με ησυχία. Η απόρριψη της αλαζονείας και της κολακείας. Η ψυχραιμία και η διαχείριση του θυμού. Η σταθερότητα στις απόψεις. Το αίσθημα της τιμής και της ντροπής. Η υπακοή στους νόμους. Η προσήλωση στα έργα. Ο σεβασμός στον αντίπαλο. Η προετοιμασία και η προνοητικότητα. Οι εμπειρίες . (275). Επίσης, σημαντική είναι η συγκρατημένη, η προσγειωμένη, διαχείριση των επιτυχιών(σ276), ενώ προϋπόθεση για την ορθή απόφαση είναι η ευθύνη και οι κυρώσεις της και για τις λανθασμένες αποφάσεις

Εχθροί της ορθής απόφασης είναι η ανοησία. Η ασυνεσία. Η δειλία και η αμέλεια. Μέγιστο δε σφάλμα η υποτίμηση του αντιπάλου. Όλα αυτά μαζί συνθέτουν το αντίθετο της σωφροσύνης, την αφροσύνη. Αντίπαλοι της σωφροσύνης είναι ακόμη η βιασύνη, η οργή, η απαιδευσία και η στενότητα του πνεύματος.

Θεωρώ, αντίθετα, ότι δύο πράγματα είναι εναντιότατα στην ορθή απόφαση. Η σπουδή και η οργή. Από τι οποίες η μεν πρώτη συνοδεύεται συνήθως από ανοησία, η δε δεύτερη από απαιδευσία και τη στενότητα πνεύματος”.

Σημαντικά, επίσης, για την ορθή απόφαση θεωρεί ο Θουκυδίδης τη διεξοδική συζήτηση και μια σφαιρική αντίληψη αυτών που αποφασίζουν, κάποιο σχεδιασμό για το μέλλον.

Κυρίως, όμως, ο Θουκυδίδης εστιάζει στο τι πρέπει να αποφύγουμε για να μην φτάσουμε στη λανθασμένη απόφαση και είναι τα χαρακτηριστικά που προανέφερα. Επιπλέον, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι η ορθή απόφαση κρίνεται μάλλον εκ του αποτελέσματος.

Ως συμπέρασμα, πέρα από τη γνώση που προσφέρει το βιβλίο, μας δίνει σήμερα και κάτι άλλο σημαντικό. Τη δυνατότητα να επαναπροσδιορίσουμε τη σχέση μας με την αρχαία Ελληνική γραμματεία. Ο Θουκυδίδης βγαίνει από τη σχολική και την πανεπιστημιακή αίθουσα και δέχεται μια διαφορετική ανάγνωση για να ξαναεισέλθει, όχι μόνο στην εκπαίδευση, αλλά και στην πολιτική, τη διοίκηση επιχειρήσεων, την καθημερινότητά μας. Και εδώ προκύπτουν δυο σημαντικές διαπιστώσεις, η πρώτη είναι ότι το Ελληνικό Πανεπιστήμιο παρά τις αντιξοότητες της εποχής μας, παράγει γνώση και παράγει χωρίς να ακολουθεί και να μιμείται, αλλά καινοτομώντας. Η δεύτερη διαπίστωση, συνέπεια της πρώτης, είναι ότι πρέπει να κάνουμε κάθε δυνατή προσπάθεια τη γνώση αυτή να την προωθήσουμε και εσωτερικό και στο εξωτερικό. Να στηριχτούμε στα πλεονεκτήματά μας, να υποστηρίξουμε τους Έλληνες ερευνητές στην Ελλάδα. Αυτή είναι μια διαφορετική μορφή ανάπτυξης που τη χρειαζόμαστε σήμερα και στην οποία δυστυχώς υστερούμε γιατί δεν το επιδιώξαμε ποτέ.

Προσωπικά συστήνω την ανάγνωση του βιβλίου του φίλου Ηλία όχι ως πολιτικός αλλά ως πολίτης που συμμετέχει ενεργά στην κοινωνία και αγωνιά για το μέλλον της Χώρας.

Το βιβλίο είναι χρήσιμος οδηγός για να παίρνουμε σωστές αποφάσεις ή να αποφεύγουμε όσο είναι δυνατόν τις λανθασμένες , αλλά και να αντιλαμβανόμαστε τα κίνητρα των αποφάσεων των άλλων.

Εύχομαι στον αγαπητό φίλο να συνεχίσει στο ίδιο και σε ανώτερο επίπεδο γραφής.