20 Φεβρουαρίου 2022
Έχουν παρέλθει εκατό χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή.
Ένα γεγονός που καθόρισε, με τρόπο τραγικό, την ιστορία του νεότερου Ελληνισμού.
Ο Ελληνισμός που ανθούσε στα παράλια της Μικράς Ασίας εξολοθρεύθηκε συστηματικά, μελετημένα και με αφάνταστη αγριότητα.
Με βήματα και τρόπους που είχαν οργανωθεί πολύ νωρίτερα από το κεμαλικό καθεστώς.
Η φετινή επέτειος είναι μία συγκυρία επώδυνη.
Είναι πρωτίστως ένας φόρος τιμής στον μικρασιατικό κόσμο.
Στη μνήμη όσων χάθηκαν, αλλά και σε όσους ξεριζώθηκαν από τη γενέθλια Γη της Ιωνίας, του Πόντου, της Καππαδοκίας και της Ανατολικής Θράκης.
Αυτούς που από νοικοκύρηδες βρέθηκαν στον δρόμο «πεινώντες, γυμνητεύοντες, κακοπαθούντες και έχοντες πάντοτε τον θάνατον προ οφθαλμών», για να δανειστώ μία φράση του Σπυρίδωνα Τρικούπη από την Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης.
Τον Σεπτέμβριο του 1922 η πρωτεύουσα της Ιωνίας, η Σμύρνη, η ζηλευτή, η χαρίεσσα ελληνική κοσμοπολίτικη πόλη παραδόθηκε στις φλόγες.
Η πυρπόληση και η καταστροφή της Σμύρνης από τον τουρκικό στρατό ήταν το τελευταίο από μια σειρά τραγικών γεγονότων που οδήγησαν στην έξωση του ελληνικού στοιχείου από τη Μικρά Ασία.
Σχεδόν δύο εκατομμύρια άνθρωποι έπεσαν θύματα μιας τρομακτικής, τόσο σε βιαιότητα όσο και σε έκταση, καταστροφής.
«Η Σμύρνη σβήστηκε από τον χάρτη», έγραψαν τότε οι Νιου Γιορκ Τάιμς.
Η μνήμη της καταστροφής έμεινε ζωντανή μέσα από την αφήγηση.
Από πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές.
Τις προφορικές μαρτυρίες των ίδιων των Ελλήνων της Σμύρνης και μετέπειτα προσφύγων.
Αλλά και τα ιστορικά ντοκουμέντα, την τέχνη, καθώς και την ιδιαίτερα πλούσια πάνω στο θέμα της μικρασιατικής καταστροφής ελληνική λογοτεχνική παραγωγή.
Ανάμεσα στις πρωτογενείς πηγές για τη Μικρασιατική Καταστροφή θα πρέπει να διακρίνουμε τον κρίσιμο ρόλο του ελληνικού Τύπου από τον οποίο αντλούμε μέχρι σήμερα πολύτιμες πληροφορίες για τα γεγονότα της περιόδου.
Είναι ενδεικτικό ότι στις ακμάζουσες ελληνικές κοινότητες της Ιωνίας, του Πόντου και της Θράκης με τις περίφημες εκκλησίες, τα σχολεία, τα θέατρα και τα καταστήματα, υπήρχε εντυπωσιακή εκδοτική δραστηριότητα.
Ακριβώς έναν χρόνο πριν από την Καταστροφή της Σμύρνης πεθαίνει στην αγχόνη ένας Έλληνας δημοσιογράφος ο Νίκος Καπετανίδης. Εκδότης και διευθυντής εφημερίδων της Τραπεζούντας, μεταξύ των οποίων και η πιο γνωστή ελληνική εφημερίδα του Πόντου, η «Εποχή»
Ο Καπετανίδης επέκρινε μέσα από τα μαχητικά άρθρα του τα κακουργήματα και τις θηριωδίες των Τούρκων και γι’ αυτό καταδικάστηκε.
Οδηγήθηκε στον θάνατο στις 21 Σεπτεμβρίου του 1921 σε ηλικία μόλις 32 ετών.
Ο Νίκος Καπετανίδης παραμένει ως σήμερα σύμβολο της ελευθερίας του Πόντου και της ελευθεροτυπίας και για τον λόγο αυτό από τις δημοσιογραφικές ενώσεις της Ελλάδας, η 21η Σεπτεμβρίου αναδείχτηκε ως ημέρα μνήμης του δημοσιογράφου- εθνομάρτυρα του Πόντου.
Την ίδια εποχή, στις πρώτες αυτές δεκαετίες του 20ού αιώνα, στην πολύβουη καθημερινότητα της Σμύρνης λειτουργούσαν 10 ελληνικά τυπογραφεία και κυκλοφορούσαν 134 εφημερίδες και περιοδικά.
Ανάμεσά τους οι πιο γνωστές ήταν το Θάρρος, η Αμάλθεια, η Αρμονία και ο Κόσμος.
Παράλληλα το διάστημα αυτό είναι τακτικές οι ανταποκρίσεις σε εφημερίδες της Ελλάδας όπως ο Ελεύθερος Τύπος, το Ελεύθερο Βήμα, η Καθημερινή, το Εμπρός, η Μακεδονία, το Φως.
Ξένα ειδησεογραφικά πρακτορεία και μεγάλες εφημερίδες όπως οι Τάιμς του Λονδίνου και οι Νιου Γιορκ Τάιμς στέλνουν επίσης ανταποκριτές τους στον τόπο της τραγωδίας.
Στα αρχεία τους διασώζονται συγκλονιστικά δημοσιεύματα που αποτυπώνουν τη βίαιη μετατροπή της πόλης μέσα σε λίγες μόλις εβδομάδες από ακμάζον εμπορικό κέντρο σε πεδίο καταστροφής και αφανισμού.
Μία τέτοια φωνή είναι αυτή του γεννημένου στη Σμύρνη φωτορεπόρτερ Μανόλη Μεγαλοκονόμου, ο οποίος υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων του ‘22 και απαθανάτισε με τον φακό του εικόνες της καταστροφής.
«Η Σμύρνη δεν υπάρχει», γράφει ο Έλληνας φωτορεπόρτερ.«Παντού ερείπια, πυρκαγιές.
Βαριά η ατμόσφαιρα από τη μυρωδιά της καμένης σάρκας.
Ορδές από τα βάθη της Ανατολής σκύλευαν τα πτώματα.
Ένας μαύρος καπνός σκέπαζε την πόλη.
Κόσμος ξέφρενος που ζητούσε τους χαμένους ανθρώπους του.
Όλοι ήθελαν να μπουν στα πλοία.
Όλοι να φύγουν από την κόλαση».
Σε αυτήν την κόλαση της Σμύρνης τον Σεπτέμβριο του 1922 γράφεται εντέλει και ο βίαιος, ο τραγικός επίλογος της ελληνικής τραγωδίας, ένα γεγονός που έχει χαραχτεί στην ελληνική ψυχή.
Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι τα αποτυπώματά της τα βρίσκουμε μέχρι και σήμερα στη συλλογική εθνική μας μνήμη.
Παράλληλα είναι μία από τις κρισιμότερες περιόδους για την ελληνική εξωτερική πολιτική που πέρασε από την υλοποίηση της Μεγάλης Ιδέας στη μεγάλη καταστροφή.
Μία ανυπολόγιστης σημασίας με πολλαπλές, σαρωτικές επιπτώσεις ελληνική ήττα.
Πιστεύω ότι η φετινή χρονιά με τη συμπλήρωση των εκατό χρόνων από την Μικρασιατική Καταστροφή και τον όλεθρο της Σμύρνης δεν θα πρέπει να περιοριστεί στον επετειακό της χαρακτήρα αλλά να λειτουργήσει παράλληλα ως μία ευκαιρία.
Μελετώντας τον Τύπο της εποχής έχουμε την ευκαιρία για να ξαναδιαβάσουμε τις σκοτεινές αυτές σελίδες της Ιστορίας μας με σκοπό να δούμε πίσω από τα ιστορικά γεγονότα.
Να διακρίνουμε τις θολές γραμμές τους και κυρίως να αναζητήσουμε τα ίδια τα διδάγματα της Ιστορίας.
Για να μην τα επαναλάβουμε.